Aθλέτικ Μπιλμπάο και Ρεάλ Σοσιεδάδ, βίοι παράλληλοι και μια τεράστια πολιτισμική κληρονομία. Τα «καμάρια» της Χώρας των Βάσκων που έδωσαν το δικό τους χρώμα στον τερματισμό του ζυγού του Φράνκο και την «παλινόρθωση» της βασκικής ταυτότητας, με μια αναμέτρηση που ,σαν σήμερα το 1976, μπήκε στο «χρονοντούλαπο» της ιστορίας με χρυσά γράμματα.

Η δικτατορία του Φράνκο και η διωγμοί των Βάσκων…

Ο Φρανθίσκο Φράνκο υπήρξε ο απόλυτος κυρίαρχος της Ισπανίας από το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου το 1939 έως τον θάνατό του το 1975, εγκαθιδρύοντας ένα αυταρχικό, συγκεντρωτικό καθεστώς που κατέστειλε συστηματικά κάθε πολιτική ή πολιτισμική αντίσταση. Η δικτατορία του χαρακτηριζόταν από αυστηρή λογοκρισία, πολιτικές διώξεις, περιορισμό των ελευθεριών και πλήρη έλεγχο της δημόσιας ζωής.

Ιδιαίτερα σκληρή υπήρξε η πολιτική του καθεστώτος απέναντι στους Βάσκους. Η εθνική ταυτότητα της Χώρας των Βάσκων βρέθηκε στο στόχαστρο, με απαγόρευση χρήσης της παραδοσιακής σημαίας Ικουρίνα, περιορισμό της βάσκικης γλώσσας και δίωξη οποιασδήποτε έκφρασης τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς. Η καταπίεση αυτή τροφοδότησε αντιστάσεις, μεταξύ των οποίων και την ανάδυση της ένοπλης οργάνωσης ΕΤΑ στα τέλη της δεκαετίας του 1950.

Στον διεθνή χώρο, η Ισπανία του Φράνκο πέρασε μια περίοδο έντονου απομονωτισμού τη δεκαετία του ’50, εξαιτίας της συνεργασίας του καθεστώτος με τον φασισμό του Μουσολίνι και τον ναζισμό του Χίτλερ στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, μέσα στο ψυχροπολεμικό κλίμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες είδαν στρατηγικό πλεονέκτημα στη συνεργασία με το καθεστώς. Έτσι, το 1955 η Ισπανία εντάχθηκε στον ΟΗΕ, σηματοδοτώντας σταδιακή επιστροφή στη διεθνή κοινότητα, ενώ το 1958 η συμφωνία Αϊζενχάουερ–Φράνκο εδραίωσε τις σχέσεις με την Ουάσιγκτον, εξασφαλίζοντας στρατιωτικές βάσεις και οικονομική βοήθεια ως αντάλλαγμα για γεωπολιτική πρόσβαση.

Παρά τις κινήσεις αυτές, το καθεστώς παρέμεινε αυταρχικό και αμεταρρύθμιστο μέχρι το τέλος του, αφήνοντας μια βαθιά και συχνά επώδυνη κληρονομιά που σημάδεψε τη σύγχρονη ιστορία της Ισπανίας.

Το πρώτο ντέρμπι Βάσκο μετά τον θάνατο του Φράνκο…

Το πρώτο μεγάλο ντέρμπι των Βάσκων μετά τον θάνατο του Φράνκο, στις 20 Νοέμβριο του 1975, ξεπέρασε τα στενά όρια ενός ποδοσφαιρικού αγώνα. Η αναμέτρηση μεταξύ Αθλέτικ Μπιλμπάο και Ρεάλ Σοσιεδάδ εξελίχθηκε σε μια αυθόρμητη, σχεδόν τελετουργική επιβεβαίωση της εθνικής ταυτότητας των Βάσκων, που επί δεκαετίες είχε καταπιεστεί από τη δικτατορία.

Η στιγμή που οι δύο ομάδες εμφανίστηκαν μαζί στον αγωνιστικό χώρο κρατώντας και υψώνοντας την Ικουρίνα, τη βασκική σημαία που μέχρι τότε ήταν παράνομη, αποτέλεσε ιστορική εικόνα. Για πρώτη φορά μετά από σχεδόν σαράντα χρόνια, η σημαία κυμάτισε δημόσια σε ένα μεγάλο γεγονός, σε ένα γήπεδο γεμάτο, μπροστά σε φιλάθλους που γνώριζαν καλά το βάρος της χειρονομίας. Το ποδόσφαιρο έγινε το μέσο μέσα από το οποίο η Βασκονία εξέφρασε την επιστροφή της στην ορατότητα και στην αξιοπρέπεια.

Αγωνιστικά, το παιχνίδι ήταν σκληρό και ισορροπημένο, όπως επιτάσσει η βαθιά και ιστορική αντιπαλότητα των δύο συλλόγων. Η Ρεάλ Σοσιεδάδ επικράτησε με 5–0, ένα αποτέλεσμα που έδωσε ένταση στην αναμέτρηση αλλά δεν επισκίασε τον ισχυρό συμβολισμό της ημέρας. Για τους φιλάθλους και των δύο πλευρών, το σκορ πέρασε σε δεύτερη μοίρα μπροστά στο γεγονός ότι οι ομάδες τους είχαν σταθεί ενωμένες σε μια ιστορική στιγμή.

Η Αθλέτικ Μπιλμπάο, ο σύλλογος-σύμβολο της εργατικής ταυτότητας και της αποκλειστικής χρήσης παικτών από τη Βασκονία, και η Ρεάλ Σοσιεδάδ, με την δική της παράδοση σε τοπικά ταλέντα και αξίες κοινοτικής συνοχής, ενσάρκωσαν εκείνη την ημέρα κάτι περισσότερο από τον αθλητισμό: τη συλλογική μνήμη, την κουλτούρα και την πολιτισμική συνέχεια ενός λαού. Το ντέρμπι στις αρχές Δεκεμβρίου του 1976 έμεινε στην ιστορία όχι για το αποτέλεσμα, αλλά γιατί αποτέλεσε μια από τις πρώτες δημόσιες πράξεις ελευθερίας της μετα-φρανκικής εποχής στη Βασκονία.

Οι σχέσεις των δυο ομάδων και η συνάφειά τους με την βασκική Εθνική ταυτότητα…

Ο αμοιβαίος σεβασμός ανάμεσα στη Ρεάλ Σοσιεδάδ και την Αθλέτικ Μπιλμπάο αποτελεί ένα από τα πιο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του βασκικού ποδοσφαίρου. Αν και πρόκειται για δύο ιστορικούς συλλόγους με έντονη αγωνιστική αντιπαλότητα, το «ντέρμπι της Βασκονίας» έχει αναδειχθεί σε σύμβολο ενότητας, κοινής πολιτισμικής ταυτότητας και βαθιάς αλληλοεκτίμησης που σπάνια συναντάται σε άλλα τοπικά ντέρμπι της Ευρώπης.

Αμοιβαίος σεβασμός και κοινή πολιτισμική ρίζα

Η πολιτισμική κληρονομιά των Βάσκων —η γλώσσα, οι παραδόσεις και η ταυτότητα— αποτελεί κοινό υπόβαθρο τόσο για τους φιλάθλους όσο και για τους δύο συλλόγους. Αθλέτικ και Σοσιεδάδ, παρά τους αγωνιστικούς ανταγωνισμούς, αντιλαμβάνονται πως εκπροσωπούν τον ίδιο λαό, τα ίδια ήθη και την ίδια ιστορική εμπειρία. Αυτός ο κοινός δεσμός εκφράζεται έντονα στους μεταξύ τους αγώνες: οι εξέδρες συνήθως διατηρούν ένα πολιτισμένο κλίμα, χωρίς την εχθρότητα που χαρακτηρίζει άλλα ντέρμπι της Ισπανίας, ενώ το fair play στον αγωνιστικό χώρο θεωρείται δεδομένο.

Η παρέλαση πριν από τα παιχνίδια

Ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα τελετουργικά του βασκικού ντέρμπι είναι η παρέλαση πριν την έναρξη κάθε αγώνα. Οι ομάδες εισέρχονται μαζί, συχνά συνοδευόμενες από παραδοσιακούς βασκικούς χορούς ή μουσικά σύνολα, κρατώντας ή περιστοιχιζόμενες από τη βασκική σημαία Ικουρίνα. Η εικόνα αυτή δεν είναι απλώς μια γιορτινή παράδοση· αποτελεί υπενθύμιση της κοινής ταυτότητας, της ιστορικής καταπίεσης που αντιμετώπισαν οι Βάσκοι και της ενότητας που επιθυμούν να εκφράσουν μέσα από το ποδόσφαιρο.

Η φιλοσοφία της Αθλέτικ Μπιλμπάο: Mόνο Βάσκοι παίκτες

Η Αθλέτικ Μπιλμπάο αποτελεί ένα μοναδικό φαινόμενο στο παγκόσμιο ποδόσφαιρο. Από τις αρχές του 20ού αιώνα έχει επιλέξει να αγωνίζεται αποκλειστικά με παίκτες βασκικής καταγωγής ή που έχουν ανατραφεί ποδοσφαιρικά στη Βασκονία. Αυτή η πολιτική, που βασίζεται στην έννοια της «cantera» (ανάπτυξη δικών της παικτών), δεν είναι εθνικιστική με την αποκλειστική έννοια· είναι πρωτίστως πολιτισμική και κοινωνική, μια προσπάθεια να διατηρηθεί η ταυτότητα και η συνέχεια του βασκικού ποδοσφαίρου.

Η επιλογή αυτή έχει συμβάλει στη δημιουργία μιας πολύ ισχυρής σχέσης ανάμεσα στην ομάδα και την τοπική κοινωνία. Οι φίλαθλοι βλέπουν στην Αθλέτικ την πιο αυθεντική έκφραση της βασκικής υπερηφάνειας και της συνέχειας των παραδόσεών τους.

Η Μπιλμπάο ανάμεσα στους «αθάνατους»

Η Αθλέτικ Μπιλμπάο μοιράζεται ένα ακόμη μοναδικό χαρακτηριστικό με δύο από τις μεγαλύτερες ομάδες της Ισπανίας: τη Ρεάλ Μαδρίτης και τη Μπαρτσελόνα. Είναι οι τρεις μοναδικοί σύλλογοι που δεν έχουν υποβιβαστεί ποτέ από την La Liga, από την ίδρυσή της το 1929 μέχρι σήμερα.

Το γεγονός αυτό αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία όταν συνδυαστεί με τη βασκική πολιτική της Αθλέτικ. Παρά το περιορισμένο «δεξαμενή» παικτών από την οποία επιλέγει, η Μπιλμπάο έχει καταφέρει να παραμείνει ανταγωνιστική για πάνω από έναν αιώνα, κερδίζοντας 8 πρωταθλήματα, 24 κύπελλα και διατηρώντας μια σταθερή παρουσία στην κορυφή του ισπανικού ποδοσφαίρου.

Η Ρεάλ Σοσιεδάδ: παράλληλη πορεία, διαφορετική ταυτότητα

Η Ρεάλ Σοσιεδάδ, αν και δεν ακολουθεί πλέον αυστηρά την ίδια πολιτική επιλογής παικτών, διατηρεί ισχυρό δεσμό με την τοπική κουλτούρα και το πρότζεκτ ανάδειξης νεαρών ταλέντων από τις ακαδημίες της. Για πολλά χρόνια, έως τη δεκαετία του ’80, είχε επίσης πολιτική να χρησιμοποιεί αποκλειστικά Βάσκους ποδοσφαιριστές, πράγμα που της απέφερε και τα δυο συνεχόμενα πρωταθλήματα τις σεζόν 1980/1981 και 1981/1982. Παρότι επέλεξε έναν πιο ανοιχτό δρόμο, ο δεσμός της με την πολιτισμική κληρονομιά της Βασκονίας παραμένει θεμελιώδης.

Το αποτύπωμα ένος από τα πιο σημαδειακά ντέρμπι του ποδοσφαιρικού κόσμου

Συνολικά, το βασκικό ντέρμπι δεν είναι απλώς ένα αθλητικό γεγονός· είναι μια τελετουργία ταυτότητας, σεβασμού και ιστορικής συνέχειας. Στο Σαν Μαμές και στο Ανοέτα, η αντιπαλότητα συνυπάρχει με την αλληλεγγύη, και το ποδόσφαιρο γίνεται ο καθρέφτης του πολιτισμού ενός λαού που γνωρίζει πως, πάνω από τη νίκη ή την ήττα, αυτό που τους ενώνει είναι ισχυρότερο από αυτό που τους χωρίζει.